Уый тыххæй закъон сфидар кодта Цæгат Ирыстоны Парламент
Елхот, Джызæл, Сырх-Дыгур æмæ Майрæмадагæн лæвæрд æрцыд «Æфсæддон намысы хъæуы» кадджын ном. Уый тыххæй закъон сфидар кодта Цæгат Ирыстоны Парламент. Закъоны проект æркæсынмæ бахаста республикæйы Сæргълæууæг Сергей Меняйло. Елхоты цæстыгагуыйау хъахъхъæнынц сæ намысджын истори. Уымæн æвдисæн ирддæр цыртдзæвæнтæй иу – Æрджынарæг. Ам цыдысты карз тохтæ. Елхоты 4 минæварæн радтой Советон Цæдисы Хъæбатыры стъалытæ. Ныхасы бар Чехойты Фатимæйæн.
1942 азы фæззæджы Елхот бахауд, Налцыккаг-Орджоникидзейаг операци кæй хуыдтой, уымæн йæ тæккæ астæу. Немыцаг æфсæдтæ бырстой Грознайы æмæ Бакуйы нефты гуырæнтæм. Елхот та, куыд рæгъты *хсæн нарæг бацæуæн, сси тохы сæйраг бынат. Ацы ран знаджы ныхмæ хæцыдысты фистæг æфсæддонтæ, наудзæуджытæ, артеллеристтæ æмæ партизантæ. Сырх Æфсад 100 боны хъахъхъæдта хъæумæ бацæуæн. Немыцæгтæн нæ бантыст Фæскавказ райсын – декабры Елхотæй цалдæр километры æддæдæр баййæфтой тыхджын ныхкъуырд.
1975 азы тох кæм цыд, уыцы бынаты Уæлахизы 30 азы кадæн æвæрд æрцыд сæйраг мемориал – монумент «Æрджынарæг хъахъхъæнджытæн». Йæ фарсмæ та фæзынд «Советон Цæдисы хъайтарты аллея» Кавказы хæсты архайджыты номыл. 12 бюсты дзурæг сты, адæм знаджы ныхмæ цы иудзинад равдыстой, ууыл.
Кировы районæй æдæппæтæй хæстмæ ацыдысты 3 мин адæймаджы. Уыдонæн сæ райгуырæн уæзæгмæ нал сыздæхт се *рдæг. Сырх стъалыйы орденæй хорзæхгонд æрцыдысты елхотæгтæ цыппарæй: Милдзыхты Хадзымырзæ, Карсанаты Хъазыбег, Моргуаты Бек æмæ Александр Бондарь. Цæгат Ирыстоны Елхот у стыр лæгдзинад æвдыст кæм æрцыд, ахæм хъæу. Уый хъахъхъæны, 1942-æм азы Кавказы тохы чи архайдта, уыцы æфсæддонты тыххæй мысинæгтæ. Ам, ахсджиаг дуæртты алфамблай алы дур дæр у хъæбатырдзинад æвдисæг.
Кировы районы æппæтадæмон æхсæнадон змæлд «Аланты ныхас»-ы сæрдар Къубалты Солтанæн йæ сывæллоны бонтæ æрцыдысты Фыдыбæстæйы Стыр хæсты азтæм. Фыдæвзарæн рæстæджы цаутæ йын хъуыстгонд уыдысты йæ хистæртæй. Йæ фыд Къубалты Анкъал 1941 -æм азы ацыд хæстмæ. Архайдта Ростовы æмæ Кавказ райсыны тохты. 1944 -æм азы Карпатты уæззау цæф фæци. Йæ хъæбатырдзинады тыххæй йын лæвæрд æрцыд 3-æг къæпхæны æфсæддон кады орден, Намысы æмæ хæстон сгуыхтдзинæдты майдантæ. Хæсты быдыры знаджы ныхмæ тох кодтой Солтаны 5 *рвады дæр. Уыдонæй йæ райгуырæн зæххмæ иу дæр нал сыздæхт. Елхоты астæу 1970 азы æвæрд æрцыд цыртдзæвæн, хæстæй цы 614 æфсæддоны нал сыздæхт, уыдоны кадæн. Сæ номыл судзы Æнусон арт. Хъæуы ма ис Фыдыбæстæ хъахъхъæнджыты æфсымæрон ингæн дæр. 600 квадратон метры чи ахсы, уыцы территорийы ныгæд сты 758 адæймаджы – сæ нæмттæ фыст сты дурыл. 9-æм майы агъоммæ, хъæуы бынæттон администрацийы сæргълæууæг Гуытъиаты Эльбрусы ныхæстæм гæсгæ, цыртдзæвæнты æмæ монументты алфамблай æрцæудзæн сыгъдæггонд.
Æрджынарæджы тохимæ баст мысинæгтæ цæсты гагуыйау хъахъхъæд цæуынц Кировы районы историон-бæстæзонæн музейы. Экспонаттæ æмбырдгонд цыдысты бирæ азты дæргъы. Экспозицийы ис æфсæддонты фыстæджытæ, хæцæнгæрзтæ, хуызистытæ, хæрзиуджытæ æмæ хæстон техникон фæрæзты хæйттæ. Сæйрагдæр та – знаг чи сыскъуыйын кодта, уыцы хъæбатырты тыххæй мысинæгтæ. Ам фенæн ис нывгæнæг Калманты Барис хæсты фæстæ цы куыст сарæзта, уый. Нывгонд ыл ис Æрджынарæджы тохы цыд – Сырх Æфсад знагыл уæлæхиз куыд кодта, уыцы рæстæг. Æрæджы музейы экспонатты нымæц фæфылдæр. Фæзынд дзы Кæрдзынæй рацæуæг Кцойты Агуыбечыр йе *фсæддон хæс цы хæдтæхæгыл æххæст кодта, уый хæйттæ. 1041 -æм азы йæ *рæппæрста знаджы авиаци Мурманскы облæсты. Хæдтæхæджы хæйттæ лæвæрд æрцыдысты музейæн.
Истори, сгуыхтдзинад æмæ мысинæгтæ кæм баиу вæййынц, ахæм хъæу у Елхот. Ам, Кавказы зæронд дуæртты бацæуæны æнустæм баззадысты, йæ цард фидæны фæлтæрты сæрибардзинадæн чи снывонд кодта, уыцы æфсæддонтæ.
