Нæ республикæйы ахуыргæндтæ наукæйы бон бæрæг кодтой сæ куысты, уымæн æмæ сын сæ иртасæн куыстмæ æнæ цæстдаргæ нæй. Алкæй дæр сæ фæнды, адæмæн æмæ æхсæнадæн пайда æрхæссын.
Æнусы рдæгæй фылдæр Æлкацаты Михаил кæны наукон куыст æмæ Хæххон-металлургон институты кæсы лекцитæ. Уал азмæ бацæттæ кодта 20 наукæйы кандидаты æмæ 5 наукæйы докторы… Фæлæ куыд зæгъы, афтæмæй йæ студенттæй у сæрæстыр. Уыимæ æрмæст раздæры рауагъдонтæй нæ, фæлæ абоны аспиранттæй дæр. Æппæтæй сæйрагдæр цы у зæгъгæ, йæ куы бафæрсай, уæд ратты хуымæтæг, фæлæ ахадгæ дзуапп: «Сæйрагдæр у абоны студентты разæнгард кæнын зонадон куыстмæ. Фаутæ ма `вæрын, фæлæ йын аивæй бацамонын куыд хуыздæр у исты фарстайыл бакусын. Æмæ уæд æрыгæттæ ног технологитимæ æрмæст æмдзу нæ кæндзысты, фæлæ ма сæ разæй дæр цæудзысты». Ног технологитæм гæсгæ кусынц хæххон аграрон университеты биотехнологиты факультеты дæр. Зайын кæнынц адæймаджы æнæниздзинадæн, бæлвырддæр зæгъгæйæ та, сæкæрниз кæмæ ис, уыдонæн пайда чи у, ахæм зайæгойтæ. Зæгъæм, ЯКОН – зайы Латинаг Америчы. Ам та дзы рынчынтæн кæнынц цукаттæ, фыцынц вареннæ, æрыссынц ссад… Кæнынц ма зайæгойтæ стЕвия æмæ батАты куыст дæр. Адæм æй хонынц адджын картоф. Нымад сты, сæкæры бæсты пайда кæнæн кæмæй ис, ахæм зайæгойтыл. Цæгат Ирыстоны медицинон академийы физиологийы кафедрæйы æрыгон ахуыргонд Мытцыты Астан ныдидæгæн дæр у 22 наукон статьяйы æмæ 12 патенты автор. Бындуронæй кæны иртасæн куыст. Фæззæджы та фæнд кæны докторон диссертаци бахъахъхъæнын. Ныр та уал аразынц эксперименттæ æмæ агурынц хостæ рынчынтæн баххуыс кæнынæн. Æмгуыст кæнынц Уæрæсейы æмæ фæсарæнты зындгонд институттимæ.
Мытцыты Астан, физиологийы кафедрæйы хистæр ахуыргæнæг: «Мæ куысты æз райртæстон уæззау згъæрты цæххытæ адæмы æнæниздзинадæн цас зиан хæссынц, уый. Алцыдæр фæлварæм уырытыл. Опытты хатдзæгтæм гæсгæ та фæнд кæнын ныффыссын докторский диссертаци».
ЦИПУ-йы лабораторитæ ифтонг сты нырыккон кусæнгæрзтæй æмæ техникæйæ. Иртасджытæн ис æппæт фадæттæ суанг нанотехнологон куст кæнынæн.
Магкæты Тамерлан, ЦПК «Наноструктурæты технологиты æмæ физикæ наукон разамонæг: «Ацы кусæнгæрзтæн æмбал нæй. Йæ технологитæм гæсгæ дæр у цымыдисаг, куыд конд у, уымæ гæсгæ дæр. Зæгъæн ис æмæ иу аппараты баиу сты æппæт нырыккон технологитæ. Балхæдтам æй 2-3 азы размæ. Хорз та уымæй у æмæ дзы кусæн ис цыфæнды æрмæджытимæ. Пайда кæнæн та дзы ис алы къабæзтæ: химийы, металлургийы, электронон къабазы».
Цæгат Ирыстоны 4 университеты ахуыргæндтæ нымад сты дунейы алы бæстæты. Фæстаг азты хъуысы æрыгон иртасджыты кой дæр. Æрыгон иртасджытæм та алцыдæр кæсы цымыдис. Уый сæ разæнгард кæны ног технологитæ æрхъуыды кæнынмæ, уæззау низтæн хостæ ссарын, селекци скæнын хъæууонхæдзарадон ног культурæтæн…. Цæмæй раппæлой, уый дæр сын ис… Бирæ цæгатирыстойнаг æрыгон ахуыргæндтæ сты алыхуызон патентты, наукон статьяты автортæ. Æмæ сæ иртасæн куысты руаджы хæстæгдæр фидæны наукæ размæ зынгæ къафдзæф кæй акæндзæн, уый дызæрдыггаг нæу.
Зыхъуаты Жаннæ
