Дыгургомы арæзт æрцыд радон архелогон экспедици. Цымыдисаг рагон хъæутæ 40 азæй фылдæр иртасынц Паддзахадон Историон музейы археологтæ. Ам ссардтой æцæг мастерты горæт. Иу бынаты сæмбырд сты куырдадзты, зырнæйзилджыты æмæ æндæр æрмдæсныты æрмадзтæ. Мингай азтæ кæуыл цæуы, ахæм рагон царды сусæгдзинæдтæ раргом кæныныл чи архайы, уыцы специалистты тыххæй радзурдзæн Чехойты Фатимæ.
Национ музейы уникалон дзауматæ – ивгъуыд цауты æвдисæндартæ. Дарæс, къухдарæнтæ, хъусдарæнтæ, фæрдгуытæ, хæцæнгæрзтæ, хæдзары хъæугæ мигæнæнтæ. Музейы экспонаттæм кæсгæйæ бамбарæн ис нæ фыдæлты царды миниуджытæ. Уыдонæй алкæцы дæр у археологты лæмбынæг куыст бæрæггæнæг. Археологи у историон хæзнатæ агурæг æмæ æмбырдгæнæг.
Историон наукæты кандидат Чсиаты Владимир йæ царды 40 азы снывонд кодта археологийæн æмæ йæмæ баст иртæстытæн. Куыста аланты некропольты. Хъобаны культурæ кæй хонæм, уый йæ зæрдæмæ у хæстæгдæр. 1996-æм азы ахуыргонд ссардта Елхоты хъобаны культурæйы цыртыты бынат. Йæ профессионалон бæрæгбоныл дæр сæмбæлд йæ куысты. Ныртæккæ архайы, Мамысоны кувæндоны цы археологон иртæстытæ цæуынц, уыдоны.
Мæскуыйаг археолог Александр Мошинский 40 азы дæргъы иртæста Доныфарсы-иу цы экспонаттæ ссардтой, уыдон. Йе *мкусджытимæ архайдта хъобаны размæ, хъобаны æмæ аланты рæстæджы истори сбæлвырд кæныныл. Археолог дыууæ азы размæ ахицæн йæ цардæй, фæлæ йын йæ ахуыргæнинæгтæ дарддæр хæццæ кæнынц йæ куыст.
Хъобаны культурæ хæссæг цæрæнуат, 5-4 æнусы мах эрæйы размæ. Археологтæ ам иртæстытæ нæма фæнд кæнынц – сæ нысан у сбæлвырд кæнын йæ арæнтæ. Уæд сбæрæг уыдзæн цæйас у, уый.
Кæддæр знæгты бабырстæй цы къул хъахъхъæдта, уымæй ма цы баззад, уый. Цымыдисаг хай, ам нæма цыдысты археологты куыстытæ. Бирæ сусæгдзинæдты æмбæхст бынат. Археологтæ, æнæмæнг, ам дарддæр хæццæ кæндзысты сæ зонадон иртæстытæ.
