Дзæуджыхъæуы, уæлдайдæр та, горæты зæрод хайы фидауц сты Сталины дуджы арæзт бирæуæладзыгон бæстыхæйттæ. Алкæмæн дæр дзы ис йæхи истори. Зыны сыл уæды архитекторты
Сталины дуджы фыццаг бæстыхай Дзæуджыхъæуы арæзт æрцыд 1936-æм азы. Советы хæдзар, ныртæккæ у, Хицауады хæдзар. Уый уыди адæмон арæзтад. Бæстыхай арæзтой горæты цæрджытæ. Арæзтадон фæзмæ иу дысвæлдæхтæй рацыдысты алы дæсныйæдтыл хæст адæм. Уыцы рæстæг Уæрæсейы цыди егъау арæзтад. Стыр скульптурон композицитæ, колоннæтæ. Уый уыди Сталины дуджы æрмдзæф.
Цæллагты Сослан, Уæрæсейы культурæйы фонды цæгатирыстойнаг филиалы директор: «Уыцы бæстыхæттæ сты культурон хæзнатæ. Кусын хъæуы ууыл, цæмæй сæ раздæры хуыз ма фесафой, æмæ сыл бакæнын хъæуы мемориалон фæйнæджытæ. Фыст сыл хъуамæ уа кæцы рæстæг арæзт æрцыдысты, уый, æмæ сæ авторты мыггæгтæ».
Сталины рæстæг цы ампиры стиль уыд архитектурæйы, уый зыны мæскуыйаг бæрзонд хæдзæрттыл дæр. Дзæуджыхъæуы уыцы стилы ирд æвдисæндартæй иу у, Дзанайы фырты æмæ Марковы уынгты тигъыл цæрæн хæдзар. Сталины дуджы æппæтæй фылдæр ахæм арæзтæдтæ фæзынд хæсты фæстæ азты. Дзæуджыхъæуы та архитектурæйы ацы хуыз рапарахат 48-æм 49-æм азты. Сталины ампирмæ гæсгæ конд хæдзæрттæ бирæ фенæн ис Сабырдзинады проспекты дæр. Зæгъæм зындгонд «Детский мир» у 38-æм азы арæзтад. Цæрджытæй бирæтæ, æмæ горæты уазджытæ ацы бæстыхайы бынат нымайынц горæты астæуыл. Ахæм хуыз ын уыди Советон рæстæджы. Мæнæ та – йæ нырыккон хуыз. Бæстыхæйттæй Дзæуджыхъæуы историон хайыл кæцы хуыздæр фидауы, уымæ Цæгатирыйстойнаг архитектортæм алыхуызон цæстæнгас ис.
Фæлæ уый хыгъд раздæры «Детский мир»-ы бæстыхай ныр нал ис.
Турбазæйы бæстыхай дæр у уыцы рæстæджы арæзтад. Нымад у, советон архитектурæйы сæрмагонд стилыл. 90-æм азты дзы фæсæфтысты оригиналон францусаг балкъонтæ æмæ архитектурæйы æндæр аивгæнæнтæ. Ацы аз та бæстыхай ногæй йæ хуыз аивта.
Йе ддаг бакаст ын цы архитектурон æрмæджытæ аив кодтой, уыдоны бæсты дзы ныр цæхæр калынц нырыккон ирд ахорæнт. Нал дзы зыны нал кæцы дуджы арæзт уыди уый, нæ йæ стиль. Фæлæ уæддæр нымад сты Сталины дуджы бæтсыхæйттыл. Сæ иу – цæгат Ирыстоны паддзахадон университеты æмдзæрæн. Архитектурон æхсæнад куыд зæгъы, афтæмæй ныр бæстыхайы хицæуттæ цы кусæг сты, уый бауадзгæйæ нæу.
Гетойты Маринæ, архитектор: «Ныртæккæ бæтсыхайыл кæнынц хъармгæнæн æрмæг. Уый та йæ фасадыл зыны æвзæрырдæм. Архитектурон æвдисæндартæ дæр дзы нал зындзысты. Йæ аив хуыз сафы. Куы нæ æрлæууæм, æмæ куы нæ бамбарæм, сæ бахъахъхъæнын куыд ахсджиаг у, уый, уæд уыцы хъуыддаг æнхъæлмæ кæсы иннæ историон бæстыхæйттæм дæр».
Университеты сæйраг бæстыхай арæзт æрцыд хæсты фæстæ. Фæстæдæр ма йæ кæрты ноджыдæр фæзынд, ноджыдæр цалдæр ахуырадон бæстыхайы. Йæ æддаг цъары цалцæджы тыххæй ректор разыйы дзуапп райста горæты администрацийы. Сæйраг домæн уыди – фыццаг уæладзыджы æддаг бакаст йæ раздæры хуызы ныууадзын.
Ректор Созанаты Валерий куыд зæгъы, афтæмæй æмдзæрæнæн раздахдзысты йæ раздæры хуыз. Нæ дзы уыдзæн нырыккон архитектурон æрмæджытæ. Горæты сæйраг архитекторы амындтытæ æмæ фæндонтæ иууылдæр æххæстгонд æрцæудзысты.
Нæ уацхæссæджы базонын фæндыд, цавæр фæндонтæ уыдзысты, уый фæлæ сæйраг архитекекторæй дзуапп нæ райста. Уæд, телекомпани официалон фарста арвыста Дзæуджыхъæуы администрацимæ. Рацыд 15 боны, æмæ та дзуапп нæй. Куыд уынæм, афтæмæй горæты æддаг бакаст аразгæ у, бæстыхæйтты хицæуттæй. Сæ хуыз сын ивынц, кæй куыд фæнды, афтæ. Гæнæн ис, æмæ исчи ноджы аивдæр скæна, фæлæ æнæхъæн историимæ баст чи у, уыцы арæзтадтæм æвæццæгæн æвналын нæ хъæуы.
Касаты Наирæ
