Докладтимæ раныхас кодтой ахуыргæндтæ-историктæ, хæстæг фæсарæйнаг бæстæтæй æмæ Уæрæсейы регионтæй ветеранты советты уæнгтæ, хицауадон оргæнты минæвæрттæ, республикæйы фæсивæд
«Кавказ суæгъд кæныны тох – куыд Уæлахизмæ фæндаг: фæлтæрты номарæн рæстæг». Ахæм сæргондимæ æппæтадæмон наукон конференци арæзт æрцыд Цæгат Ирыстоны паддзахадон университеты. Докладтимæ раныхас кодтой ахуыргæндтæ-историктæ, хæстæг фæсарæйнаг бæстæтæй æмæ Уæрæсейы регионтæй ветеранты советты уæнгтæ, хицауадон оргæнты минæвæрттæ, республикæйы фæсивæд. Форумы сæйраг нысан уыд, Фыдыбæстæйы Стыр хæсты азты Советон Цæдисы адæмы хъæбатырдзинады æмæ иудзинады тыххæй рæстдзинад бахъахъхъæнын. Бæлвырддæр радзурдзæн Хъайтмазты Дзерассæ.
Цæгат Ирыстоны паддзахадон университеты залы æрæмбырд сты ахуыргæндтæ-историктæ, хæстæг фæсарæйнаг бæстæтæй æмæ Уæрæсейы регионтæй ветеранты советты уæнгтæ, хицауадон оргæнты минæвæрттæ, республикæйы фæсивæд. Баиу сæ кодта иумæйаг нысан – Фыдыбæстæйы Стыр хæсты азты Советон Цæдисы адæмы хъæбатырдзинады æмæ иудзинады тыххæй рæстдзинад бахъахъхъæнын. Æппæтадæмон наукон конференцийы темæ баст уыд Кавказ суæгъд кæныны тохимæ. Мадзалы архайджытæн раарфæ кодта Уæрæсейы Федерацийы сенатор Виталий Назаренко.
1942-æм азы сæрды Кавказ вермахты сæйрагдæр нысантæй иу цæмæн сси? Дзуапп хуымæтæг у – нефть. Баку æмæ Грозна бацахсын куы бантыстаид, уæд советон æфсæддон промышленность ныллæууыдаид. Немыцаг операци «Эдельвейс» хъуамæ Советон Цæдис æрмæст артагæй ма фæцух кодтаид, фæлæ ма сæхгæдтаид Фæскавказмæ æмæ дарддæр Хæстæг Хурыскæсæнмæ фæндаг. Æмæ кæд знаг тыхджындæр уыд хæстон техникæйæ, уæддæр советон æфсæдтæн сæ уды фидардзинады æмæ хъаруйы фæрцы къухы бафтыд фашистты фыццаг бауромын, уый фæстæ та ныппырх кæнын.
Сæйрагдæр тохтæй иу сси Майрæмадагмæ хæстæг, Суаргоммæ бацæуæнтæ хъахъхъæнын. Ууылты знаг бырста Арвы комы фæндагмæ. Ацы бынат хъахъхъæдтой Бакинаг хæстон-денджызон училищæйы курсанттæ. Æстдæсгай азтæ йеддæмæ сыл нæма цыд. 1942-æм азы ноябры тохы бацыдысты. 10 боны дæргъы курсанттæ знаджы ныхмæ лæууыдысты æмæ йæ сæ цард нывондгæнгæйæ Суаргоммæ нæ бауагътой.
Ныхмæлæууæджы фæндагыл ма иу стратегион пункт уыд Æрджынарæг – хæххон ахизæн – цыди Ирон фæзмæ æмæ дарддæр Фæскавказмæ. Ууылты рагзамантæй цыдысты сæйраг маршруттæ. 1942-æм азы фæззæджы ам, ацы нарæг уаццаджы, уыд карз тохтæ. Ацы бынат бацахсын немыцæгтæн нысан кодта, Грознайы æмæ Бакуйы нефты гуырæнтæм фæндаг байгом кæнын. Ацы арæн ма радтын сси Кавказы хъахъхъæнæн операцийы ахсджиаг хай.
Иу ахсджиаг тох ма уыд, Орджоникидземæ бацæуæнты. 1942-æм азы ноябры немыцæгтæн сæ бон сси горæтмæ æнгом æрбацæуын æмæ ма суанг Джызæл дæр бацахсын. Фæлæ советон командад горæтмæ рахаста резервтæ æмæ афтæмæй сæххæст кодта тыхджын хъахъхъæнæн лини. Сæрмагондæй ам пырхгонд æрцыд фашистты æфсад. Ацы уæлахиз æххæстæй асаста Гитлеры пълантæ Кавказ бацахсыны фæдыл.
442 боны. Уыйбæрц цыдис Кавказ суæгъд кæныны тох. Ахаста сæдæгай мин адæмты цард. Конференцийы хатдзæгтæ кæнгæйæ, архайджытæ æрцыдысты иу хъуыдымæ, уыцы цауты тыххæй намыс цæры мемориалты æмæ музейты, наукон куыстытæ æмæ, сæйрагдæр та – фæлтæрты зæрдæдты.
